Gastroenterologia
Do najważniejszych i najczęstszych chorób przewodu pokarmowego należą:
Choroba refluksowa (GERD gastroesophageal reflux disease) czyli nieprawidłowe, objawowe przemieszczenie się treści żołądkowej do przełyku (refluks), z takimi następstwami jak zapalenie przełyku, przełyk Barretta, nowotwory. Ważną i trudną częścią problemu, zarówno diagnostycznie, jak i leczniczo, są jej objawy pozaprzełykowe.
Choroby wywołane zakażeniem Helicobacter pylori: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie błony śluzowej, nowotwory (rak i chłoniak) żołądka i dwunastnicy. Zakażenie Helicobacter pylori występuje powszechnie i tylko w wybranych przypadkach wymaga zwalczania.
Nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD – inflammatory bowel disease), przede wszystkim: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna (w Polsce zwana także chorobą Leśniowskiego-Crohna).
Nowotwory (łagodne – np. gruczolaki, złośliwe – przede wszystkim rak) o różnej lokalizacji w przewodzie pokarmowym, ze szczególnymi uwzględnieniem raka przełyku, żołądka, trzustki i jelita grubego. Zapobieganie tych chorób to przede wszystkim profilaktyka w programach badań przesiewowych, (np. Program Badań Przesiewowych w kierunku raka jelita grubego w celu jego wczesnego wykrycia, a także wykrycia stanów poprzedzających rozwój raka, np. polipów jelita grubego).
Zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego, m.in. dyspepsja, zespół jelita drażliwego (nadwrażliwego czyli IBS – irritable bowel syndrome), zaparcie nawykowe.
Choroby wątroby, przede wszystkim: zapalenie i marskość o różnej etiologii.
Choroby trzustki (ostre i przewlekłe zapalenie, torbiele, nowotwory).
Choroby jelit na przykład polipy, uchyłki, choroba trzewna, zespół złego wchłaniania i inne.
Infekcje przewodu pokarmowego (bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze i grzybicze).
Stany nagłe, m.in. krwawienie z przewodu pokarmowego, objawowa kamica pęcherzyka i dróg żółciowych, ostre zapalenie trzustki, ciężkie rzuty zapalenia jelit, zapalenie uchyłków jelita grubego, upośledzenie drożności przewodu pokarmowego.
Wiele z wymienionych chorób, ze względu na ich częstość występowania, jest obecnie traktowane jako schorzenia cywilizacyjne. Należą do nich m.in. choroba refluksowa i zaburzenia czynnościowe. Napawa niepokojem narastająca częstość występowania nowotworów, zwłaszcza jelita grubego. Ich wczesne rozpoznanie, najlepiej jeszcze na etapie przedrakowym, jest kluczowe dla skutecznego wyleczenia chorych.
Znakomitym przykładem skutecznych działań profilaktycznych jest Program Badań Przesiewowych w kierunku raka jelita grubego w celu jego wczesnego wykrycia. Program powstał przed dziesięcioma laty z inicjatywy profesora Eugeniusza Butruka, a obecnie nadzór nad jego realizacją sprawuje profesor Jarosław Reguła. Powstała sieć kilkudziesięciu pracowni endoskopowych, zlokalizowanych na terenie całego kraju, wyłonionych w drodze konkursu. Program jest adresowany do osób uważających się za zdrowe, bez objawów sugerujących raka jelita grubego, w wieku pomiędzy 50 i 65 rokiem życia. Badane są także osoby młodsze, od 40 roku życia, obciążone rodzinnym występowaniem raka jelita grubego.
Lekarze, którzy wykonują badania endoskopowe jelita grubego (kolonoskopie) w ramach Programu, dysponują ogromnym doświadczeniem praktycznym. Stale rosnąca liczba osób zbadanych, obecnie przekraczająca 250.000, stawia polski Program Badań Przesiewowych na jednym z czołowych miejsc w świecie. Jego ranga została uznana na arenie międzynarodowej, czego wyrazem jest publikowanie wyników w najbardziej prestiżowym piśmie medycznym na świecie, jakim jest New England Journal of Medicine. Innym wyrazem uznania jego rangi jest zaproszenie polskich ośrodków do prowadzenia badań w ramach międzynarodowego programu NORDICC.
O znaczeniu Programu decydują przede wszystkim jego wyniki. Okazuje się, że co czwarta, zbadana i uważająca się za zdrową osoba ma polipy gruczolakowate jelita grubego, czyli nowotwory łagodne, stanowiące wstęp do rozwoju raka. Zmiany bardziej zaawansowane częściej występują u mężczyzn. Wskazuje to na konieczność większego znaczenia profilaktyki raka jelita grubego właśnie u osób tej płci.
Liczba problemów, z którymi styka się gastroenterolog, wymaga umiejętnego stosowania licznych metod diagnostycznych i terapeutycznych.
Endoskopia diagnostyczna (gastroskopia, kolonoskopia, enteroskopia, kapsułka endoskopowa), terapeutyczna (m.in. polipektomia, rozszerzanie i/lub protezowanie zwężeń, tamowanie krwawień, endoskopowa cholnagiopancreatografia wsteczna – ECPW) to niesłychanie cenne, wysoko specjalistyczne metody, które pozwalają skutecznie rozpoznawać i leczyć, a niejednokrotnie uniknąć konieczności leczenia operacyjnego.
Ultrasonografia diagnostyczna i zabiegowa (biopsja cienkoigłowa) są równie istotnymi metodami, stosowanymi z powodzeniem w gastroenterologii. Połączeniem diagnostyki endoskopowej i ultrasonograficznej jest tzw. endosonografia. W metodzie tej, położona na końcu endoskopu głowica ultrasonograficzna, jest wprowadzana w bezpośrednie sąsiedztwo zmiany znajdującej się w głębi przewodu pokarmowego.
Nowoczesna radiologia przewodu pokarmowego wykorzystuje nadal klasyczne badania, takie jak wlew doodbytniczy czy pasaż jelita cienkiego, jednak coraz częściej wykorzystuje inne metody obrazowania. Są to metody oparte na technikach tomografii komputerowej lub magnetycznego rezonansu jądrowego. Przykładem może być tzw. wirtualna kolonoskopia.
Nie sposób sobie wyobrazić nowoczesnej gastrologii bez współpracy z patomorfologami i badaniami komórek (cytologia) oraz tkanek (histopatologia).
Choroby przewodu pokarmowego to bardzo często schorzenia interdyscyplinarne, a więc wymagające włączenia w proces diagnostyczno-leczniczy także lekarzy innych specjalizacji – endokrynologów, reumatologów, chirurgów, psychologów, onkologów itd.
